Uit: De Topografie van de Domheid
Excursie: Vader, zoon en de heilige ezel
Een boer en zijn zoon lopen met hun ezel naar de markt. Een passerende boer roept: ‘Dwazen, een ezel dient om erop te rijden.’ Als de vader op de ezel zit, verwijt een omstander hem dat het wreed is zijn zoon te laten lopen. Als de zoon zijn plaats inneemt, menen voorbijgangers dat het kind geen respect toont voor de vader. Als vader en zoon beiden op de ezel zitten worden ze beschuldigd van dierenmishandeling. Vervolgens dragen ze getweeën de ezel over de weg. De spot is nu algemeen. Op een brug glijden ze uit en verdrinkt de ezel in de rivier. In een variant slaan ze de ezel dood.
Bij Hans Sachs zijn de critici gespecificeerd: een soldaat, een oude vrouw, een boer, bedelaar, edelman en jager. Alle standen reageren anders op de kwestie. De ezel materialiseert de sluimerende sociale tweespalt. (Afbeelding Corn. Anthonisz)
Hodja Nasreddin zegt tegen zijn zoon: ‘Als jij ooit in het bezit komt van een ezel, trim zijn staart dan nooit in de aanwezigheid van anderen. Sommigen zullen zeggen dat je er teveel afsnijdt, anderen te weinig. Als je iedereen wilt behagen eindig je ermee dat de ezel uiteindelijk geen staart meer heeft.’
De oudst bekende versie van het verhaal staat in een bundel van Ibn Said (1212-1286) uit Andalusië, onder het motto: ‘Behaag iedereen en je zult niemand behagen.’ Of zoals Jean de La fontaine het zegt: ‘Je kunt niet iedereen behagen en ook nog je broer’. Streef je doel na, ongeacht kritiek of applaus. Een allemansvriend is iemand die met alle winden meewaait, een draaikont, een twijfelaar. Allemansvriend is allemansgek. (Afb. Erhard Schön)
Volgens de Van Dale is een ‘allemansvriend’ een mens of dier zonder vijanden. In de keuken is een aubergine een allemansvriend, omdat hij bij ieder gerecht valt te serveren. De term wordt ook gebruikt voor bruggenbouwers, mensen die alle standpunten respecteren in hun besluit.
Maar hier duikt al een grens op: want hoe zit het met mensen die geen bruggen willen en die allemansvrienden niet lusten? Hoe zit het bovendien met het geprivilegieerde standpunt van waaruit je iedereen kunt omhelzen? Wie iedereen te vriend wil houden, zal door niemand worden gerespecteerd. Zoals het spreekwoord wil: Goed is goed, maar al te goed is allemans zot. (‘Göd is göd, mar altögöd is Allermanns Narr.’) Of: Al te goed is buurmans gek. Zo staat de allemansvriend alleen.
Opnieuw moeten we de zaak omkeren: juist als allemansgek is hij een allemansvriend. De allemansvriend is niet degene die alle tegengestelde partijen overkoepelt, de heterogene vijanden vinden elkaar in hun collectieve bespotting van de allemansnar.
PS: Soms is het aan te raden een ezel te dragen, zo mag blijken uit een foto uit de Tweede Wereldoorlog. Een soldaat draagt een ezel door een mijnenveld om te voorkomen dat het dier op een mijn stapt met de dood van alle soldaten tot gevolg. Maar nee, dat is een fabeltje. De foto dateert van 1958, tijdens de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd tegen Frankrijk. De stervende ezel werd gered door een lid van het Vreemdelingenlegioen, opgeknapt op de basis en als mascotte van de 13e brigade geadopteerd onder de naam ‘Bambi’. Het Legioen kreeg een medaille van de Amerikaanse Vereniging voor het Voorkomen van Geweld tegen Dieren. De ezel was dol op bier.
www.MatthijsvanBoxsel.nl